Πέμπτη 11 Μαρτίου 2010

Ο «Θησέας» βγαίνει στο δρόμο και αναζητά ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ… Μετά την επανένταξη ΤΙ;

*ΤΙΤΛΟΣ ΕΡΕΥΝΑΣ*

Η ταυτότητα του πρώην χρήστη στο επίκεντρο κοινωνικών αντιθέσεων και ομοιοτήτων.



Γεγονός αποτελεί η κλιμάκωση των κοινωνικών αναταραχών κατά την τελευταία δεκαετία παγκοσμίως. Στην Ελλάδα του 2010, η μαζική είσοδος μεταναστών από τα σύνορα αλλά και ο διαρκώς αυξανόμενος αριθμός χρηστών ναρκωτικών ουσιών αποτελούν μόνο ένα μέρος ενός γενικότερου κοινωνικού προβληματισμού που φέρνει σε πρώτο πλάνο την έννοια της σύγκρουσης. Σύγκρουση ανάμεσα σε ποιους;

… Ανάμεσα σε κυρίαρχες ομάδες και σε ομάδες που στερούνται εξουσίας; Ανάμεσα σε πλειονότητες και μειονότητες; Ανάμεσα σ’ εκείνους που αποτελούν το σύνολο των «φυσιολογικών» ανθρώπων, των αρμονικά ενσωματωμένων στο σύστημα και σ’ εκείνους που παρεκκλίνουν με την υιοθέτηση κοινωνικά μη επιθυμητών και επικίνδυνων συμπεριφορών;

Ας υποθέσουμε ότι ΕΣΥ ανήκεις στην κατηγορία των «φυσιολογικών» και έρχεσαι σε επαφή με έναν πρώην χρήστη ή έναν οικονομικό μετανάστη (από Κίνα, Πακιστάν, Αφρική κτλ.) σε ποιο βαθμό από το 1 (Ναι) έως το 7 (Όχι) θα μπορούσες να:

• Να τον/την παντρευτείς

• Να κάνεις δεσμό

• Να δημιουργήσεις στενή φιλία

• Να κάνεις παρέα, να συναναστραφείς

• Να προσλάβεις για δουλεία

• Να συνεργαστείς στη δουλειά σου

• Να μείνεις στην ίδια πολυκατοικία

• Να τον/την δεχτείς ως γείτονες στην περιοχή που μένεις

• Να τον/την δεχτείς ως ισότιμους πολίτες

• Να τον/την δεχτείς ως εργαζομένους

• Να δεχτείς την ύπαρξη ενός θεραπευτικού κέντρου απεξάρτησης ή υποστήριξης μεταναστών στη γειτονιά σου


Η ανάγκη μας να καταγράψουμε τη στάση – απόσταση του κόσμου απέναντι σε ομάδες κοινωνικά περιθωριοποιημένες στοχεύει στο να προβληματίσουμε και να προβληματιστούμε σχετικά με τους ρόλους αλλά και τη στάση ζωής που θα υιοθετήσουμε με την είσοδο μας στην επανένταξη και άρα στην κοινωνία.

Βγήκαμε λοιπόν στο δρόμο με το Νίκο, τον Αντώνη, το Γιάννη και την Αθηνά, με όραμα να γίνουμε μικροί ερευνητές και να ερεθίσουμε έστω για λίγο την αντίληψη του κόσμου σε σχέση με θέματα που αφορούν την δική μας κοινωνική ομάδα σε αντιδιαστολή με την ομάδα των μεταναστών, οι οποίοι αποτελούν εξίσου αποδέκτες κοινωνικού στιγματισμού. Σημειώνουμε εδώ ότι ο όρος στίγμα αντιστοιχεί στην έννοια της ΥΠΟΤΙΜΗΣΗΣ της ταυτότητας μιας ομάδας βάσει συγκεκριμένων χαρακτηρολογικών στοιχείων.

Μοιράσαμε τo παραπάνω ερωτηματολόγιο σε 119 άτομα (48 άνδρες & 71 γυναίκες) που συναντήσαμε στην περιοχή του δήμου Καλλιθέας και Ν. Σμύρνης και η ανάλυση των αποτελεσμάτων αποκαλύπτει πως το 94% του δείγματος ΔΕΝ γνωρίζει την ύπαρξη του σωματείου αντιμετώπισης της εξάρτησης ΘΗΣΕΑΣ. Αναφορικά με ζητήματα αποδοχής στον κοινωνικό και ιδιωτικό τομέα, οι ιδεολογικές κατευθύνσεις του κόσμου συνοψίζονται ενδεικτικά μέσα από τους παρακάτω πίνακες και γραφήματα:
Παρατηρούμε ότι το μεγαλύτερο ποσοστό των απαντήσεων τοποθετείται θετικά απέναντι σε πρώην χρήστες ναρκωτικών ουσιών όσον αφορά την ευρύτερη κοινωνική σφαίρα, η οποία αντιστοιχεί σε θέματα συνεργασίας και αποδοχής στον επαγγελματικό τομέα αλλά και σε θέματα ισότητας. Η αρνητική στάση που καταγράφεται στην μωβ απόχρωση του πίνακα, παρ’ ότι αποτελεί ένα μικρό σχετικά ποσοστό εκπροσωπεί ανθρώπους μεγαλύτερης ηλικιακής κατηγορίας (35 και άνω). Γεγονός που γίνεται εμφανές και από τον παρακάτω πίνακα:
 
1 = Ναι 7 = Όχι → όσο μεγαλύτερος ο μέσος όρος, τόσο περισσότερο αρνητική είναι η στάση όσον αγορά την ευρύτερη κοινωνική σφαίρα.


• < 4 = Αρνητική στάση

• 4 = Ουδέτερη στάση

• > 4 = Θετική στάση

• Όπου Ν αντιστοιχεί ο αριθμός των ατόμων που απάντησαν (Δείγμα).
 

Συνεπώς, άνθρωποι μεγαλύτερης ηλικίας τείνουν προς μία περισσότερο ουδέτερη και κάποιες φορές αρνητική στάση απέναντι σε πρώην χρήστες ενώ μικρότερες ηλικιακές κατηγορίες υιοθετούν μια ξεκάθαρα θετική στάση. Θετική καταγράφεται και η τοποθέτηση του κόσμου απέναντι σε θέματα κοινωνικής ένταξης των μεταναστών.

Aυτό όμως που παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον είναι ότι τα αποτελέσματα αντιστρέφονται όταν από την κοινωνική σφαίρα περνάμε στην προσωπική. Σύμφωνα με το παρακάτω γράφημα το μεγαλύτερο ποσοστό του κόσμου διστάζει να τοποθετηθεί θετικά σε ένα υποθετικό σενάριο δεσμού ή γάμου με πρώην χρήστη ουσιών.


Οι απαντήσεις επηρεάζονται και πάλι από την ηλικία καθώς άτομα ηλικίας 18-24 είναι περισσότερο θετικοί απέναντι σε ένα τέτοιο ενδεχόμενο, ενώ όσο η ηλικία αυξάνει τόσο πιο αρνητικές γίνονται οι απαντήσεις του κόσμου σχετικά με το αν θα μπορούσε να κάνει γάμο ή δεσμό με πρώην χρήστη.

1 = Ναι 7 = Όχι → όσο μεγαλύτερος ο μέσος όρος, τόσο περισσότερο αρνητική είναι η στάση όσον αγορά την ευρύτερη κοινωνική σφαίρα.


  • < 4 = Αρνητική στάση

• 4 = Ουδέτερη στάση

•  > 4 = Θετική στάση

• Όπου Ν αντιστοιχεί ο αριθμός των ατόμων που απάντησαν (Δείγμα).


Ο παραπάνω πίνακας επίσης αποκαλύπτει πως όσον αφορά στους μετανάστες η στάση του κόσμου σε σχέση με την ενδεχόμενη ανάπτυξη σχέσης σε ένα πιο προσωπικό επίπεδο είναι αρνητική είτε ανήκει στην ηλικιακή κατηγορία των 20 είτε σ’ εκείνη των 40.


Συζήτηση

Τα παραπάνω αποτελέσματα πυροδότησαν έντονες αντιδράσεις στην ομάδα μας. Η θετική στάση του κόσμου σε θέματα επαγγελματικής και κοινωνικής αποδοχής ήταν ένα αναμενόμενο γεγονός, το οποίο απλώς επιβεβαιώθηκε. Εδώ, ας μην αγνοήσουμε το ενδεχόμενο κάποιες απαντήσεις να εκφράζουν περισσότερο την κοινωνικά επιθυμητή συμπεριφορά και λιγότερο αυτή που συναντάμε στην καθημερινή πρακτική. Παράλληλα, η επιφύλαξη του κόσμου σε μια μελλοντική προοπτική ανάπτυξης προσωπικής επαφής που θα μπορούσε να οδηγήσει σε γάμο με πρώην χρήστη, αποτελεί μια άκρως κατανοητή και αναμενόμενη συμπεριφορά, αν αναλογιστούμε το μύθο αλλά και την σκληρή πραγματικότητα της εξάρτησης. Εκείνο που ίσως εξόργισε στην πρώτη ανάγνωση των απαντήσεων ίσως ήταν η συνειδητοποίηση ότι η αντιλήψεις ενός σημαντικού ποσοστού ανθρώπων είναι ίδια απέναντι σε πρώην χρήστες και μετανάστες.

Σ’ αυτό το σημείο έχει σημασία να αναρωτηθούμε πως εμείς οι ίδιοι που οργανώνουμε την έρευνα αντιμετωπίζουμε τους μετανάστες γύρω μας. Ο Νίκος, ο Αντώνης, ο Γιάννης, και η Αθηνά στοχάζονται και επιχειρηματολογούν για το αν οι μετανάστες είναι ισότιμοι ή υποτελείς μας, εγκληματίες ή απελπισμένοι, επικίνδυνοι ή φοβισμένοι, αυθάδεις ή καταπιεσμένοι, θύτες ή (απλώς) θύματα … ;

Αρκεί να αναλογιστούμε πως ο καθένας από μας συνηθίζει να κρατά αποστάσεις από οποιαδήποτε ομάδα παρουσιάζει διαφορετικά χαρακτηριστικά από αυτή στην οποία ο ίδιος ανήκει (π. χ διαφορετική φυλή, κουλτούρα, φιλοσοφία ζωής). Το παράξενο, ή αλλιώς ξένο, πάντοτε σε πρώτη φάση τρομάζει, με εξαίρεση βέβαια όλους εκείνους που είναι προικισμένοι με περίσσεια περιέργεια που μπορούν να περάσουν στην επόμενη φάση και να παίξουν με «ομοιότητες και διαφορές». Γιατί οι καθημερινές ιστορίες αποδεικνύουν πως όπως ακριβώς το οικείο γίνεται εύκολα μη οικείο, αντιστρόφως και το μη οικείο μπορεί ευκόλως να γίνει οικείο!

Έτσι και οι μικροί ερευνητές μας ανακάλυψαν μέσα από αυτό το ταξίδι πως όσο μακριά κι αν έμοιαζαν όλοι εκείνοι που κυκλοφορούν ανάμεσα μας με διαφορετικό χρώμα, με ακατανόητη γλώσσα, με αλλόκοτη θρησκεία ή με μαντίλα στο κεφάλι, εν τέλει μοιράζονται το ίδιο στρατόπεδο. Χρησιμοποιώ σκοπίμως τη λέξη στρατόπεδο, η οποία παραπέμπει σε μάχη γιατί όντως περί μάχης πρόκειται. Οι κοινωνικές συγκρούσεις ακολουθούν συχνά πολεμικές τεχνικές ιδίως αν φέρουμε στο νου μας εικόνες συμπλοκής μεταξύ αστυνομικών – ναρκομανών, «χρυσαυγιτών» (μέλη της Χρυσής αυγής) - μεταναστών αλλά και πιο έμμεσες μορφές αντιπαράθεσης μέσω προσφωνήσεων όπως «πρεζόνι», «Αλβανέ» κτλ.

Βγαίνοντας, στις 31 Ιανουαρίου από την κοινότητα του «Θησέα» στην κοινωνική πραγματικότητα αναρωτιόμαστε αν τα 119 άτομα που συναντήσαμε μέσα από αυτή την έρευνα αντιπροσωπεύουν το ευρύτερο κλίμα που επικρατεί απέναντι στην ταυτότητα ενός πρώην χρήστη και αν θα υπάρχουν αποκλίσεις προς τα πάνω (θετική κατεύθυνση) ή προς τα κάτω (αρνητική κατεύθυνση). Αναρωτιόμαστε και για την δική μας στάση όταν βρισκόμαστε σε αλληλεπίδραση με άλλες κοινωνικές κατηγορίες, πως θα διαχειριστούμε καταστάσεις όπου θα βρισκόμαστε σε θέση ισχύος (π. χ ως έλληνες απέναντι σε μετανάστες) ή σε δυσμενή θέση (π. χ ως πρώην χρήστες απέναντι σε άτομα που στερούνται τέτοιων εμπειριών).

Μέσα από αυτή την έρευνα και την εξωτερίκευση των βαθύτερων σκέψεων μας επιδιώκουμε να μεταδώσουμε και σε σένα ένα μέρος αυτού του προβληματισμού ώστε να αναλογιστείς τις περιπτώσεις όπου διατηρείς αποστάσεις ασφαλείας από κάποιους ανθρώπους ή ομάδες ανθρώπων… κάποιες είναι σίγουρα δικαιολογημένες, είναι όμως όλες;

Κλείνουμε με τη δήλωση ότι η ταυτότητα και ο χαρακτήρας του καθένα από μας προσδιορίζεται από ένα σύνολο χαρακτηριστικών, άλλοτε αλληλοσυμπληρούμενων και άλλοτε αλληλοσυγκρουόμενων. Εσύ μπορεί να είσαι ο Γιώργος (…), να είσαι έλληνας, να είσαι καλλιτέχνης, να είσαι αθλητής, να είσαι φοιτητής ή εργαζόμενος, να είσαι δημόσιος ή ιδιωτικός υπάλληλος, να είσαι ένας υπέροχος ή ένας άτσαλος χορευτής, να είσαι ένας ευαίσθητος ή αναίσθητος άνθρωπος, να είσαι καλός φίλος ή κακός σύντροφος … Συνεπώς το μόνο σίγουρο είναι ότι κι εγώ δεν είμαι μόνο πρώην χρήστης!

Εμμανουελα Κρασανάκ
Ψυχολόγος
Ομάδα έρευνας : Γιάννης, Αθηνά, Αντώνης, Νίκος

2 σχόλια:

  1. Στον πρώτο πίνακα σχολιάζετε ότι η γενική τάση είναι θετική, αλλά δείχνετε το ανάποδο. Κάτι δεν κατάλαβα εγώ, ή υπάρχει σφάλμα στα χρώματα;

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  2. Έχεις δίκιο...έχει γίνει κάποιο λάθος με τα χρώματα. Σ'ευχαριστώ πολύ για την επισήμανση! Θα τα διορθώσουμε άμεσα.

    Εμμανουέλα

    ΑπάντησηΔιαγραφή