Πέμπτη 11 Μαρτίου 2010

Η ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΗ ΠΑΡΑΣΤΑΣΗ ΩΣ «ΜΕΤΑΒΑΣΗ» : ΟΛΟΚΛΗΡΩΝΟΝΤΑΣ ΤΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΑΠΕΞΑΡΤΗΣΗΣ

Η τέχνη εισάγει στη θεραπεία της τοξικοεξάρτησης νέους συμβολισμούς και μέσα από βιωματικές διαδικασίες βοηθά τον θεραπευόμενο να δημιουργήσει μια καινούρια σχέση με τον εαυτό του και τον κόσμο. Ειδικότερα η δραματοθεραπεία χρησιμοποιεί το δράμα, τη μεταφορά και το συμβολισμό με στόχο την προσωπική ανάπτυξη, τη θεραπεία και την αλλαγή.
Η θεραπευτική παράσταση είναι η διεργασία την οποία συνθέτουν ο προσδιορισμός των αναγκών, η πρόβα, η παρουσίαση και η απεμπλοκή στο πλαίσιο της δραματοθεραπείας. Η παράσταση μπορεί να βασίζεται σε ορισμένο θεατρικό έργο ή σε υλικό των θεραπευόμενων, που αποκτά τη μορφή ιστορίας και τελικά σεναρίου.
Θα παρουσιάσουμε τη διεργασία θεραπευτικής παράστασης με μια ομάδα με την οποία δουλέψαμε όταν διένυε τον τρίτο της χρόνο στο πρόγραμμα απεξάρτησης «Θησέας» και βρισκόταν στη φάση της επανένταξης. Η ομάδα αποτελούταν από επτά μέλη, 27-30 ετών και η παράσταση σηματοδότησε την αποφοίτησή τους. Τίτλος παράστασης: «Και οι επτά ήταν υπέρογκοι!»
Στην περίπτωση όπου το θεραπευτικό υλικό και οι προσωπικές ιστορίες των μελών αποτελούν τη μαγιά του σεναρίου της θεραπευτικής παράστασης, οι βασικοί στόχοι της διεργασίας είναι:
Επεξεργασία του υλικού: να επιτραπεί στο συμμετέχοντα να βρει έκφραση για το υλικό του και να ανακαλύψει τα μέσα για την επεξεργασία του.
Εμπλοκή του «πάσχοντος» σώματος σε δράσεις όπου το σώμα πρωταγωνιστεί, αλλά με υγιή και ενεργητικό τρόπο, περνά από την παθητικότητα της χρήσης στη δημιουργική δράση
Αφύπνιση της δημιουργικής φαντασίας μέσα από την κατασκευή ενός θεατρικού σεναρίου και μιας παράστασης.
Διαχείριση του άγχους που γεννά η διεργασία, επίλυση προβλημάτων και διαχείριση συγκρούσεων που προκύπτουν στη διαδικασία.
Ενίσχυση των δεσμών και της δυναμικής της ομάδας μέσα από την κοινή προσπάθεια για έναν δημιουργικό στόχο
Κοινοποίηση της νέας ταυτότητας των μελών
με έναν συμβολικό τρόπο, όπου τα άτομα εκτίθενται πια επειδή δημιουργούν και όχι επειδή «παθαίνουν».
ΜΕΘΟΔΟΣ – ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ
Η διεργασία της θεραπευτικής παράστασης αναπτύχθηκε και ολοκληρώθηκε σε 14 συναντήσεις.
Συναντήσεις 1, 2: Χρησιμοποιήσαμε μία τεχνική της δραματοθεραπείας που στηρίζεται στην παροχή ενός ερεθίσματος που θα οδηγήσει στην κατασκευή μιας ιστορίας από τον θεραπευόμενο – μέθοδος κατασκευής ιστοριών. Με αυτό τον τρόπο οι θεραπευόμενοι μπορούν να αποκαλύψουν μια πληροφορία της προσωπικής τους ιστορίας, να κάνουν συσχετίσεις του ερεθίσματος με τη δική τους ζωή και να αναγνωρίσουν εκεί σχέσεις πραγματικές ή φανταστικές που τους αφορούν στην παρούσα φάση.
Ως ερεθίσματα, χρησιμοποιήσαμε επτά προτάσεις, δανεισμένες από εφημερίδες και περιοδικά free press. Τόσο η επιλογή των προτάσεων όσο και η διανομή τους στα μέλη της ομάδας έγινε τυχαία. Αυτό έγινε ώστε να δημιουργηθεί, με τη μικρότερη δυνατή κατεύθυνση, ο χώρος για αυθόρμητη έκφραση των θεμάτων που απασχολούσαν τα μέλη εκείνη τη στιγμή. Οι προτάσεις ήταν:
«Ξεκίνησα αυτό το ταξίδι με μελαγχολική διάθεση, αλλά..»
«Με λίγα λόγια, αυτό που μου έλειπε…»
«Είμαι παιδί της πόλης, βγήκα κατευθείαν στους δρόμους χωρίς να φοβάμαι τίποτα»
«Νόμιζα ότι εκείνο το βράδυ δε θα τελειώσει ποτέ»
«Στο τέλος του δρόμου, στρίψε αριστερά»
«Τελικά, όλα έγιναν όπως τα είχα προβλέψει»
«Θα με παντρευτείς;»

Η οδηγία ήταν να γράψει ο καθένας μια ιστορία με αφορμή την πρόταση που επέλεξε, περιλαμβάνοντάς την στην αρχή, τη μέση ή το τέλος της ιστορίας του.
Συναντήσεις 3, 4: Διαβάστηκαν οι ιστορίες και συζητήσαμε το ενδεχόμενο δημιουργίας ενός σπονδυλωτού σεναρίου βασισμένου σε αυτές. Οι περισσότερες, περιείχαν διαλόγους και σκηνές που αφορούν καθημερινούς ανθρώπους που αντιμετωπίζουν ζητήματα και καταστάσεις, οικείες σε όλους. Το χαρακτηριστικό είναι ότι όλοι τους επιχειρούν μια μετάβαση, μια αλλαγή, μια μετακίνηση. Αυτό, είναι και το θέμα της ομάδας, η φάση στην οποία βρίσκεται, η συναισθηματική και πρακτική ολοκλήρωση μιας μεταβατικής διαδικασίας. Αποφασίσαμε έτσι, να χρησιμοποιήσουμε ως θεματικό και χρονικό άξονα του έργου μία μετακόμιση, σκηνή που αναφερόταν σε μία από τις ιστορίες.
5η συνάντηση: Τελική διαμόρφωση του σεναρίου. Ένας κοινός προβληματισμός που μοιράστηκαν τα μέλη μέσα από τις ιστορίες τους, ήταν τα εργασιακά ζητήματα, η εξεύρεση εργασίας, οι σχέσεις με τους εργοδότες. Τους προτείναμε να γράψουν από μία μικρή σκηνή που εκτυλίσσεται σε εργασιακό χώρο. Καταλήξαμε με βάση τις ιστορίες σε μία σπονδυλωτή σεναριακή δομή με επτά σκηνές, όπου τα μέλη υποδύονται ανθρώπους της καθημερινότητας, ίσως και τους ίδιους τους εαυτούς τους.
Η μετακόμιση
Το πρώτο βράδυ στο σπίτι – το όνειρο
Το πρώτο πρωινό στο σπίτι – καθημερινές ιστορίες στην πόλη
Κυνήγι εργασίας
Η πρόταση γάμου
Η περιπλάνηση – σταθμοί στο ταξίδι της ψυχοπνευματικής αναζήτησης
Η εγκατάσταση

6η – 12η συνάντηση: Αυτοσχεδιασμοί και πρόβες πάνω στο σενάριο. Τα μέλη συμμετέχουν ενεργά στη διανομή των ρόλων, στις βελτιώσεις του σεναρίου, στον σχεδιασμό του σκηνικού, στην ενδυματολογική προσέγγιση και στη μουσική επιμέλεια.
13η & 14η συνάντηση: Στήσιμο της παράστασης στο θέατρο, τεχνικές πρόβες, τελευταίες διορθώσεις.
ΠΑΡΑΣΤΑΣΗ.
Μετά την παράσταση χορηγήσαμε στα μέλη ένα ερωτηματολόγιο με το οποίο διερευνήσαμε το βίωμά τους ως προς τη διεργασία της θεραπευτικής παράστασης. Τα μέλη:
Χαρακτήρισαν ως πιο ενδιαφέρουσα τη φάση του στησίματος της παράστασης, λόγω της δημιουργικότητας, του χιούμορ και της συνεργασίας που αναπτύχθηκαν στη διάρκειά της.
Βίωσαν πολύ θετικά τη συγγραφή του σεναρίου γιατί ένιωσαν ότι έχουν επιλογή στο περιεχόμενο του έργου και διότι το αποτέλεσμα ήταν απροσδόκητα ενδιαφέρον
Ένιωσαν πολύ μεγάλη χαρά και ικανοποίηση για το ότι κατάφεραν να αναλάβουν κάτι και να το ολοκληρώσουν. Το ενδιαφέρον τους για το θέατρο ενισχύθηκε.
Ενδυναμώθηκαν από το γεγονός ότι μέσα από την παράσταση μίλησαν για το παρελθόν με συμβολικό τρόπο και εξοικειώθηκαν με το μέλλον με σοβαρότητα μα και σάτιρα. Όπως αναφέρει χαρακτηριστικά ο Χ.: «μπαίνω σε μια καινούρια φάση, πιο ήρεμη, πιο αληθινή, με περισσότερη ευθύνη βέβαια. Η ζωή μου από εδώ και πέρα θέλω να είναι χαλαρή και ήρεμη, αλλά και χαρούμενη, όπως και παιχνιδιάρικη, αλλά βέβαια και ζωντανή όπως και γεμάτη, σαφώς βέβαια με εκπλήξεις, ποτέ με ρουτίνα και σε καμιά περίπτωση με μιζέρια. ΟΠΩΣ ΤΟ ΘΕΑΤΡΙΚΟ!»

Η μετάβαση της ομάδας από το πρόγραμμα στην κοινωνία εκφράστηκε σεναριακά με τον εύστοχο συμβολισμό του χρονικού μιας μετακόμισης. Ο χρονικός άξονας παρελθόν - παρόν – μέλλον, στο συγκεκριμένο εγχείρημα, αφορά τόσο τη θεατρική περιπέτεια των ρόλων όσο και την προσωπική περιπέτεια των θεραπευόμενων. Τα θεατρικά πρόσωπα, βιώνουν μια περιπέτεια κατά τη διάρκεια μιας μετακόμισης: από το σπίτι του παρελθόντος και μέσα από τις αναζητήσεις του παρόντος, οδηγούνται στη μελλοντική τους εγκατάσταση σε μια νέα εστία.
Τα μέλη της ομάδας έχουν ένα παρελθόν που κυριαρχείται από την εξάρτηση και, τα τελευταία τρία χρόνια από την προσπάθεια απεξάρτησης και θεραπείας. Το μέλλον τους χαρακτηρίζεται από μια καινούρια αρχή σε ένα νέο πλαίσιο, το κοινωνικό πλαίσιο που έχουμε όλοι ως σημείο αναφοράς∙ το παρόν, είναι η ομάδα, η παράσταση, η μετάβαση από το ένα σημείο στο άλλο μέσω μιας συμβολικής, δημιουργικής δράσης.
Οι νέοι ρόλοι ζωής των μελών – εργαζόμενος, σύντροφος, φροντιστής ενός σπιτιού, κ.ά. – έγιναν αντικείμενο επεξεργασίας μέσα από την υπόδυση θεατρικών ρόλων. Πολλές σκηνές αποτέλεσαν πρόβα ζωής για τα μέλη σε καταστάσεις ελάχιστα οικείες, όπως η σκηνή όπου ένα μέλος περνάει από συνέντευξη για πρόσληψη. Δόθηκε έτσι η ευκαιρία να αναδυθούν φόβοι, αγωνίες, όνειρα, φαντασιώσεις και ερωτήματα για τη νέα ζωή: Θα γίνω αποδεκτός; Θα τα καταφέρω στην προσωπική μου ζωή; Να λέω ότι είμαι πρώην χρήστης; Τι άλλο είμαι, τι άλλο κομίζω σε μία σχέση εκτός από την εμπειρία της χρήσης και της απεξάρτησης;
Στη θεραπευτική παράσταση, το παρελθόν, το παρόν και το μέλλον των προσωπικών ιστοριών μπλέκονται με τις θεατρικές ιστορίες με έναν μαγικό τρόπο. Θεωρούμε ότι η διεργασία αυτή είναι μια πολυεπίπεδη δραστηριότητα που παρέχει πολλά ερεθίσματα και ευκαιρίες στα μέλη ενός προγράμματος απεξάρτησης να αναπτύξουν νέες δυνατότητες, να δοκιμάσουν νέες ευθύνες και τρόπους συνεργασίας, να εκθέσουν τον εαυτό τους με έναν επανορθωτικό δημιουργικό τρόπο και μέσα από το μεταβατικό θεατρικό χώρο, να διεκδικήσουν τον προσωπικό και κοινωνικό τους χώρο ως ισότιμα μέλη του ευρύτερου κοινωνικού γίγνεσθαι.
Βάββα Β., Φουτρή Αφ.
Δραματοθεραπεύτριες
Αναρτημένη εργασία στο 2ο Μονοθεματικό Συνέδριο Ψυχιατρικής: Εξαρτήσεις και συννοσηρότητα (Μάρτιος 2010)

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου